de plus/minpunten van DMR, FreeDV, DSTAR etc etc

[pa3met]

laten we eens een thread openene over de diverse voor- en nadelen van de digitale modi.

Eerst even inventariseren.

we hebben

Icom - DSTAR
Yaesu - System Fusion (Clear Voice technology developed for the C4FM FDMA Digital mode)
Hytera/DMR
DMR/MotoTRBO
FreeDV

Mis ik nog iets? Het kan zijn dat ik op dit moment e.e.a. door elkaar haal.

Kunnen we daarna gezellig de voor- en nadelen van de diverse modes besprepen.

[PE9ZZ]

Ik mag me dan wel onledig houden met digitale TV (DVB-S, DVB-T) maar van digital voice weet ik eigenlijk niks. Ik krijg alleen wel de indruk dat dit kant-en-klare gepatenteerde (dus: closed source) concepten zijn die je in de winkel moet kopen.

Tjerk, 9ZZ

[TomNL]

Hytera/DMR
DMR/MotoTRBO

Die zijn compatible. Motorola's MotoTRBO heeft wat extra's ten opzichte van de DMR standaard, die overigens open is. In theorie kun je dus zelf apparatuur bouwen.

Een voordeel van DMR kan zijn dat het ook commercieel gebruikt wordt, waardoor er tzt voordelig gebruikte apparatuur beschikbaar zou kunnen komen die geschikt is voor ombouw naar onze freqs.

[elsinga]

Ik mis TETRA volgens mij.

[PA3BAS]

DMR hoeft niet omgebouwd te worden hoor, kan meestal gewoon op amateurfrequenties in gesteld worden.

[PA3JMS]

Tjerk FreeDV is open source. Is software die draait op een PC. Is dacht ik primair voor HF bedoelt en je zou het met elke set / merk moeten kunnen gebruiken.

Ik heb zelf een D-Star porto, FM is ook gewoon mogelijk en ik zie het als een extra optie op de porto. D-Star werkt best leuk. Je moet wel wennen aan het audio. Ondanks dat het digitaal is vindt ik dat er nog steeds grote verschillen zijn in kwaliteit van het audio.

[pe1pip]

...Ik krijg alleen wel de indruk dat dit kant-en-klare gepatenteerde (dus: closed source) concepten zijn die je in de winkel moet kopen.

Vrijwel alle DV maakt gebruik van de AMBE Vocoder, die is gepatenteerd, uitzondering is FreeDV. Verder zijn alle protocollen open, DMR en dPMR zijn ETSI standaarden die je zo bij ETSI kan downloaden, D-Star is van de JARL en is open. Yaesu system fusion is ook open, de documentatie van het protocol is gewoon te downloaden.

Overigens betekent dit niet dat er veel OSS implementaties zijn van al die protocollen, met als meest opvallende uitzondering weer FreeDV. Op zich is dat niet erg, als je erg graag wilt en de vaardigheden hebt kan je op basis van de specificaties zo aan de gang.

Ik heb me ooit enigszins verdiept in alle protocollen en allemaal hebben ze zo hun sterke kanten. Ik hou van FreeDV en D-Star omdat die echt voor amateurs zijn ontwikkeld. In System Fusion heb ik me nog niet voldoende verdiept om daar een mening over te kunnen vormen, maar daarvan heb ik ook zo snel gezien dat het toegespitst is op amateur gebruik. Van DMR en dPMR denk ik dat het generieke ontwerp van het protocol, waardoor er voor alle gebruik, dus ook amateur gebruik, adresboeken aangelegd moeten worden uiteindelijk een nadeel gaat blijken voor ons amateurs.

Uiteindelijk denk ik dat DV nog wel een lange weg te gaan heeft voordat er 1 standaard overblijft.

[PA0ETE]

De normen zijn allemaal open. Geen uitzonderingen.

Ik mis er inderdaad nog wel een paar, ik bedoel een paar diebij amateurs in gebruik zijn:

APCO P25 (nog altijd 6 repeaters voor in Duitsland)

dPMR (in opkomst en zeer goedkoop)

NXDN (sterk in opkomst in de US, met name sinds deze norm ruim een jaar geleden open source werd, Kenwood verkoopt het onder de naam Nexedge en Icom onder IDAS, lijkt veel op dPMR en ook op D-STAR (onderling niet compatible). Er zijn apparaten die zowel voor NXDN als dPMR geschikt gemaakt kunnen worden door een aanpassing van de firmware)

Er komt vrij zeker nog een norm aan uit de FreeDV-koker voor VHF/UHF. Halverwege dit jaar.

Tetra, dPMR en DMR zijn normen van het Europese ETSI-instituut (opgezet door overheden en fabrikanten met als doel de zaken uitwisselbaar te houden).

APCO is een norm van de Amerikaanse overheidsorganisatie APCO.

D-STAR is van de JARL (amateurvereniging Japan)

Ze zijn allemaal open. Het patent op de gesloten vocoder loopt over 1,5 jaar af en de facto is die inmiddels ook open. Behalve Tetra gebruiken ze vrijwel allemaal die AMBE-chip van D-STAR of een variant ervan. Een deel van de dPMR-spullen gebriukt de Chinese Nantong University-vocoder. Tetra gebruikt de ACELP-vocoder. Die klinkt betere maar Tetra heeft een iets hogere datasnelheid.

GSM stond er ook nog niet bij (ook ETSI als ik me niet vergis), in elk geval ook open. In DL zijn wat groepen met GSM QRV op 70 cm.

[PA0ETE]

Belangrijke eigenschappen:

FDMA (zonder tijdslots):
dPMR
D-STAR
NXDN
P25
System Fusion

TDMA (met tijdslots):
DMR
Tetra
GSM

FreeDV is een HF-norm, dat is een zodanig ander systeem dat dit niet van toepassing is.


Overbrugde afstand:

Komt verder dan FM:
D-STAR
DMR
dPMR
NXDN

Komt minder ver dan FM:
Tetra
GSM
System Fusion


Van P25 weet ik niet hoe het presteert, het lijkt sterk op System Fusion, zelfde bandbreedte/datasnelheid ook, dus het zal wel minder ver komen.

FreeDV is de smalste (1,25 kHz breed), GSM de breedtste, 200 kHz. Tetra is 25 kHz, System Fusion 12,5 net als P25, de rest is 6,25 kHz, alleen D-STAR is geschikt voor een 5 kHz-raster.

[PA0ETE]

Leuk is nog te melden dat de TDMA-systemen dus meerdere QSO's op hetzelfde kanaal faciliteren. DMR-repeaters doen standaard 2 QSO's tegelijk, en ook op een simplex-kanaal passen 2 QSO's tegelijk.

Tetra heeft vier van die tijdslots, maar bij 1-op-1-simplex-gesprekken worden die paarsgewijs gebruikt: tijdslot 1 voor voice, tijdslot 3 in twee richtingen voor signalering. Bij Tetra kun je als bijv. hiermee de doorgang van een te lang sprekende amateur onderbreken (bij professioneel gebruik is dat de noodknop die alle verkeer afbreekt en voorrang opeist).

Voor Tetra bestaan repeaters die 1 of 2 gesprekken doorgeven. Leuk aan Tetra is dat er repeaters voor zijn die op 1 kanaal werken, zonder shift en daardoor ook geen duplexfilters nodig.

Bij Tetra in een netwerkconfiguratie kunnen 4 QSO's op 1 freq, of de geluidskanalen worden gepaard voor telefoonstijl duplexverkeer (al die professionele systemen werken min of meer als telefoonnetwerken, de apparaten lijken ook op telefoons).

GSM heeft 8 kanalen of 16 met een lagere kwaliteit. Daarmee kunnen per zender dus 4 of 8 full-duplexverbindingen worden gefaciliteerd.


Alle digitale systemen hebben verder enige vorm van messaging. SDS van Tetra lijkt bijvoorbeeld sterk op SMS van GSM (Tetra is in feite een van GSM afgeleide norm). Ook D-STAR, en de anderen hebben dat soort dingen.

Bij de amateurnormen kun je vaak het hele kanaal voor data gebruiken zonder voice voor extra bps. Parallel aan een D-STAR-signaal heb je altijd 1200 bps beschikbaar voor aardige dingen. Je kunt daarmee mailen, FTP, chatten, beeld oversturen. Bij dPMR is dat overigens ook 1200 bps. Daardoor kun je de meeste van die D-STAR-amateurtoepassingen ook via dPMR gebruiken.

Andere zaken waar die parallelle datakanalen voor gebruikt worden zijn bijv. voor identificatie, bij de amateurnormen met een roepnaam, bij de professionele normen die op telefoonnummerbasis zijn opgezet past er geen amateurcall in). Verder kun je GPS gegevens meesturen en meerdere normen ondersteunen op een of andere manier een user message. Zelfs bij het smalle FreeDV kun je (zeer beperkt) enige data meesturen.

[PE9ZZ]

Mooi dat dat patent aan het aflopen is. Kreeg de indruk dat die digitale modi van een speciale chipset afhankelijk zou zijn. Da's dus niet zo.

Grappig is die FreeDV met die 1.25 kHz bandbreedte en 16QPSK. Gebruikt gewoon een SSB set en dat betekent dus ook dat het niet beperkt is tot HF.

Tjerk, 9ZZ

[PA1]

Nu ik dit zo lees rijst bij mij de vraag: mag je gecodeerd uitzenden? Een zendkennis van mij heeft een Hytera waarme ie gecodeerd uitzend. Als je dat probeert te decoderen is het net of pakt de ontvangstradio maar halve periodes heel snel achterelkaar en daar kan je dus niets mee. Normaal DMR is wel te decoderen.

[PA0ETE]

Oh ja, ik denk dat er zeker niet één norm zal overblijven. Dat is bij andere digitale normen voor amateurs (PSK, CW, WSJT, Olivia, WinMOR, RTTY etc. en bij analoog o.a. AM, DSB, FM en SSB) ook niet zo geweest. Er zijn normen die voor een bepaalde toepassing handig zijn. Breedband FM is voor broadcast handiger maar wordt ook door amateurs op beperkte schaal gebruikt. Bij smalle FM heb je twee bandbreedtes die gebruikt worden: 12,5 kHz op de meestebanden, 10 kHz op 10m.

Van sommige zie je dat ze direct al weinig gebruikt worden (bijv. DSB), andere raken door de komst van nieuwe modes die handiger zijn een beetje buiten beeld (AM), maar sommige zijn zo specifiek (CW, WSJT) dat er er gewoon een andere groep gebruikers voor is, wat ook voor vele jaren zo blijft.

Ik denk dat Tetra en zeker GSM nauwelijks gebruikt zullen worden. Tetra zal nog wel op enige schaal een poos meedraaien, ook al omdat dat een paar erg leuke eigenschappen heeft (het stoort andere signalen nauwelijks bijv.), maar dat zijn toch de minder gebruikte systemen. Dat geldt ook voor APCO P25, in de VS nog altijd goed voor 25 - 30% van de DV-gebruikers overigens. Ook in Duitsland zijn na de komst van D-STAR van de oorspronkelijk ruim 20 P25-repeaters er nog altijd zes in gebruik. P25 is er al heel lang overigens. In Duitsland op kleine schaal al 12 jaar voordat D-STAR kwam. Vaak wordt vergeten dat digitale spraak bij zendamateurs er (ook in Europa) al 20 jaar is. En die eerste norm van destijds wordt dus nog altijd door een kleine groep gebruikt.

[PA0ETE]

Nu ik dit zo lees rijst bij mij de vraag: mag je gecodeerd uitzenden? Een zendkennis van mij heeft een Hytera waarme ie gecodeerd uitzend. Als je dat probeert te decoderen is het net of pakt de ontvangstradio maar halve periodes heel snel achterelkaar en daar kan je dus niets mee. Normaal DMR is wel te decoderen.

Dit is toegestaan, maar bewust coderen mag uiteraard niet. Je mag zelfs zelf een digimode bedenken en daar mag je zonder aparte toestemming mee experimenteren, vooropgesteld dat je de roepnaam in een meer verstaanbare modulatiesoort uitzendt. Dat mag op een aparte antenne.

Het speelde toen ik voor het eerst met Tetra begon. Ik heb van tevoren daar uitgebreid contact met AT over gehad. Probleem was dat er niet één Tetra-apparaat is dat een andere modulatiesoort kan doen dan alleen Tetra. Ik mocht mijn call dus in FM uitzenden met een aparte portofoon op een aparte antenne. In die tijd liep ik dus gewoonlijk ook met twee portofoons rond.

Een Wouxun-apparaat dat ik heb heeft zo'n ouderwetse scrambler die het audiospectrum van hoog naar laag omkeert. Ik heb wel eens met een station die dat ook had uitgeprobeerd of je daarmee nou verder kwam of niet (het maakte niet veel uit). Ik denk dat zo'n proef als je erbij zegt wat je doet en verstaanbaar je call uitzendt gewoon is toegestaan.

De grens tussen encryptie en een afwijkende modulatiesoort is natuurlijk flinterdun. IK denk dat AT hierbij uitgaat van onze eigen verantwoordelijkheid. Als mensen deze vrijheid gaan gebruiken om hun gesprekken te versleutelen raken wij dit privilege ongetwijfeld heel snel kwijt...

[PE9ZZ]

Encryptie is in wat voor vorm dan ook verwerpeijk. Daarmee sluit je groepen amateurs uit en dat kan nooit de bedoeling zijn. Maar als ik in een of andere obscure digitale mode een verbinding maak en die obscure mode is bekend (een vage bitrate of wat dan ook gepubliceerd op een forum of website) zie ik dat niet als iets onoverkomelijks. En om nou met twee porto's te gaan rondzeulen alleen om een callsign te noemen is bizar...

Tjerk, 9ZZ